Η μακρά πορεία του Ίντερνετ, από τα χειροποίητα χαλιά στη Wikipedia και το Google

[Xenios]

Ο «Κατάλογος Όλης της Γης», όμως, που δημοσιεύθηκε το 1971 και πούλησε πάνω από ένα εκατομμύριο αντίτυπα, αποτελεί πιστή απεικόνιση της εποχής του. Ο κατάλογος προϊόντων μέσω αλληλογραφίας περιέχει έτσι μπουφάν από δέρματα ζώων, γεωδεσικούς θόλους και αστρολογικούς χάρτες, καθώς και οδηγίες μελισσουργίας και επιδιόρθωσης αυτοκινήτων Φολκσβάγκεν σκαραβαίων. Στις σελίδες του τεύχους του 1971, που ήταν το τελευταίο της επιτυχημένης σειράς, ο καταναλωτής μπορούσε να βρει βιβλία με οδηγίες για την κατασκευή επίπλων και την καλλιέργεια ινδικής κάνναβης, καθώς και επαίνους της κοινοβιακής ζωής μαζί με επικριτικές μελέτες για το γιγαντισμό της κυβέρνησης, των εταιριών και της τεχνοκρατικής κοινωνίας.

Μπορεί αυτή η εγκυκλοπαίδεια της κουλτούρας της αμφισβήτησης να έχει σχέση με το σημερινό κόσμο της τεχνολογίας, έναν κόσμο ευρυζωνικών δικτύων, πρωτοκόλλων TCP/IP και του Ίντερνετ; To Διαδίκτυο έχει τις ρίζες του στον Ψυχρό Πόλεμο και απετέλεσε μία προσπάθεια δημιουργίας δικτύου υπολογιστών, που θα ήταν ανθεκτικοί σε πυρηνική έκρηξη. Ο εμπνευστής του, το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ, βρισκόταν στο στόχαστρο του «Καταλόγου Όλης της Γης». Πώς είναι λοιπόν δυνατόν η ρομαντική, ουτοπική κουλτούρα της δεκαετίας του 1960, με τη βαθιά δυσπιστία στις τεχνολογικές εκφάνσεις του σύγχρονου βίου, να σχετίζεται με μία από τις σημαντικότερες τεχνολογικές επαναστάσεις του τελευταίου αιώνα;

Από την αμφισβήτηση στο Διαδίκτυο

Οπως επισημαίνει ο Φρεντ Τέρνερ στο βιβλίο του «Η Άνοδος της Ψηφιακής Ουτοπίας», δεν υπάρχει τρόπος να διαχωρίσουμε την Κουλτούρα του Ίντερνετ από την Κουλτούρα της Αμφισβήτησης, καθώς η τελευταία αναπτύχθηκε μέσα από την τέφρα των προκατόχων της.

O κ. Τέρνερ εξηγεί πώς ο δημιουργός του «Καταλόγου» ήταν κεντρικός κόμβος δικτύου κερδοσκόπων, οπαδών, εφευρετών και επιχειρηματιών της κουλτούρας της αμφισβήτησης, που βοήθησαν να αλλάξει ο κόσμος με πολύ διαφορετικούς τρόπους από ότι φαντάζονταν αρχικά.

Ο κ. Τέρνερ, που διδάσκει στη Σχολή Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, είναι απόλυτος στις θέσεις του. Η βασική του υπόθεση δεν είναι πρωτάκουστη. Πριν μία δεκαετία, ο κριτικός τέχνης Μαρκ Ντέρι έγραψε σε βιβλίο του ότι η επανάσταση των ηλεκτρονικών υπολογιστών αποτελεί νέα μορφή της κουλτούρας της αμφισβήτησης.

Πολλά παραδείγματα στηρίζουν την άποψη αυτή. Ο ιδρυτής της Apple, Στιβ Τζομπς, κατάλαβε πως το συμφέρον του επιβάλλει να εμφανίζει την εταιρία του ως μέρος της κουλτούρας της αμφισβήτησης, όπως έδειχνε και η τηλεοπτική διαφήμιση του 1984, που παρουσίαζε την εταιρία να μάχεται εναντίον ανώνυμου Μεγάλου Αδελφού.

Ακόμη και η ΙΒΜ προσπάθησε να προωθήσει τον πρώτο της προσωπικό υπολογιστή ως κομμάτι της κουλτούρας της αμφισβήτησης, χρησιμοποιώντας εικόνες του Τσάρλι Τσάπλιν, ως αξιαγάπητου αλήτη στους «Μοντέρνους Καιρούς».

Λόγια του δημιουργού

Ακόμη, όμως, και ο Στιούαρτ Μπραντ, εμπνευστής του «Καταλόγου», εξηγεί: «Τα ψυχεδελικά ναρκωτικά, τα κοινόβια και τα ταξίδια ενόρασης στην Άπω Ανατολή αποδείχθηκαν αδιέξοδα. Οι υπολογιστές, όμως, είναι πραγματικές λεωφόροι προς έναν κόσμο, που ξεπερνά τα όνειρά μας».

Ο Τέρνερ, όμως, αποδεικνύει κάτι πιο σημαντικό για τη μεταλαμπάδευση του πυρσού της αμφισβήτησης στο Ίντερνετ. Πρώτον, είναι σφάλμα να πιστεύουμε ότι ο μεταπολεμικός τεχνολογικός κόσμος κυριαρχείτο από ιεραρχίες και άκαμπτες κατηγοριοποιήσεις. Χάρη στην επιρροή του Μαθηματικού Νόρμπερτ Βίνερ, εδραιώθηκε η άποψη ότι άνθρωποι και μηχανές αποτελούν μέρη «συστημάτων κυβερνητικής», οργανισμοί μέσω των οποίων ρέουν πληροφορίες και δεδομένα. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε σε νέο τρόπο θεώρησης των έμβιων όντων και των μεταξύ τους αλληλεπιδράσεων.

Ο Μάρσαλ Μακλούχαν είχε γράψει το 1964: «Σήμερα, έχουμε επεκτείνει το κεντρικό νευρικό μας σύστημα, ώστε να σχηματίσει παγκόσμιο δίκτυο, καταργώντας ουσιαστικά το χώρο και το χρόνο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον πλανήτη μας». Την ίδια εποχή ο συγγραφέας Μπακμίνστερ Φούλερ, φανταζόταν το Συνολικό Σχεδιαστή, έναν δημιουργό που θα ενσωμάτωνε «τον καλλιτέχνη, τον εφευρέτη, το μηχανικό, τον αντικειμενικό Οικονομολόγο και το Βιολόγο της Εξέλιξης».

Προπάτορες


Οι συγγραφείς αυτοί υπήρξαν πνευματικοί πατέρες του «Καταλόγου Όλης της Γης», με τα βιβλία τους να πωλούνται δίπλα σε εγχειρίδια πηλοπλαστικής και υφαντά από την Ασία. Οι ιδέες τους, όσο ουτοπικές και να ακούγονται σήμερα, έφεραν στο προσκήνιο το πρότυπο της κοινοβιακής ζωής, στην οποία ο φυσικός και ο ανθρώπινος κόσμος θα έβρισκαν την αρμονική σύνθεσή τους, ανοίγοντας νέες θεωρητικές δυνατότητες για τον κόσμο των υπολογιστών.

Τη δεκαετία του 1980, ο κ. Τέρνερ υποστηρίζει ότι ανάλογες φαντασιώσεις ωφελήθηκαν από την επικράτηση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Το κομπιούτερ είχε πια απογαλακτισθεί από τον αρχικό εταιρικό έλεγχο, που το χαρακτήριζε στα πρώτα του βήματα.

Οι υπολογιστές μπορούσαν πια να συνδέονται μεταξύ τους, δημιουργώντας συνεργατικές κοινότητες, όπως η WELL. Το καινοτόμο αυτό σύστημα, που σημαίνει Ηλεκτρονικός Σύνδεσμος Όλου του Κόσμου, δημιουργήθηκε το 1985 και απετέλεσε το πρώτο κοινόχρηστο λειτουργικό δίκτυο υπολογιστών.

Το Ίντερνετ, που είχε αρχικά σχεδιασθεί χωρίς καμία ιεράρχηση, άνοιξε το δρόμο ακόμη και για πραγματικές πολιτικές επαναστάσεις, καθώς και για μία ριζική αναθεώρηση της έννοιας της ανθρώπινης αντίληψης.

Τη δεκαετία του 1990, ο κ. Τέρνερ εκτιμά ότι οι συντάκτες και τα στελέχη του δικτυακού περιοδικού Wired πίστεψαν «ότι θα γκρέμιζαν τις ιεραρχήσεις και θα υπονόμευαν τις εταιρίες και τις κυβερνήσεις που τις δημιούργησαν, αντικαθιστώντας τις με πρότυπα συνεργατικής κοινωνίας, τα μέλη της οποίας συνδέονται με αόρατα δίκτυα ενέργειας και πληροφοριών». Η κυβερνοκουλτούρα γίνεται έτσι η κορωνίδα της κουλτούρας αμφισβήτησης.

Φρούδες ελπίδες

Αν και οι προσδοκίες αυτές αποδείχθηκαν φρούδες, οι επιπτώσεις των συσχετισμών αυτών υπήρξαν κρίσιμες. Ενας λόγος για την ταχεία πορεία των καινοτομιών τη δεκαετία του 1990, ήταν ότι τα κίνητρα δεν υπήρξαν ποτέ εντελώς αφηρημένα και ανιδιοτελή, παρότι συνοδεύονταν συνήθως από ουτοπικές επιδιώξεις.

Η ανάπτυξη λογισμικού δεν έγινε μόνο στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και σε κοινότητες συνεργατικής έρευνας, που διαφωνούσαν ιδεολογικά με την έννοια της θεσμοθετημένης από εταιρίες πνευματικής ιδιοκτησίας. Ακόμη και η σύγχρονη Ουϊκιπαιδεία, η δικτυακή εγκυκλοπαίδεια που ενημερώνεται διαρκώς από τους χρήστες της, έλκει την καταγωγή της από τις ιδέες αυτές.

Για πολλά χρόνια, όμως, οι υπέρμαχοι του κυβερνοχώρου αρνούνταν να πάρουν στα σοβαρά το φαινόμενο του «χάκινγκ» και αδιαφορούσαν για την έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας στο Διαδίκτυο. Κατάλοιπα της κουλτούρας της αμφισβήτησης μπορούν ακόμη να χαρακτηρισθούν οι τρόποι, με τους οποίους ο εταιρικός μονοπωλιακός γίγαντας, η Microsoft, απέκτησε τη φήμη μίας «Αυτοκρατορίας του Κακού», που απειλεί το φιλελεύθερο Ίντερνετ. Για τον ίδιο λόγο, η Google, η σημαντικότερη ανταγωνίστρια της Microsoft, επέλεξε το ρητό «Μην Είσθε Κακοί», ως μόττο της).

Οι προσδοκίες των προπατόρων ήταν τόσο μεσσιανικές, που οι εκφραστές τους απέτυχαν να διαπιστώσουν ότι ο κυβερνοχώρος δεν ήταν τελικά τόσο διαφορετικός από το σκληρό κόσμο της καθημερινότητας. Ο κυβερνοχώρος έγινε έτσι ένα μέρος όπου μπορεί κανείς να πραγματοποιήσει τραπεζικές εργασίες, να ψωνίσει προϊόντα, να συνομιλήσει και να συνδιαλλαγεί επαγγελματικά. Το Ίντερνετ είναι έτσι ένας τόπος, όπου η αστική πραγματικότητα και η ιδεατή κοινοβιακή κοινωνία θα πρέπει να ρυθμίσουν την ανήσυχη σχέση τους, καθώς βρίσκονται αντιμέτωπες με ένα αβέβαιο μέλλον.

Πηγή : The New York Times / Kathimerini.gr