Το πραξικόπημα των τριών ημερών και το τέλος μια εποχής

[Xenios]

Ακριβώς πριν από 15 χρόνια ομάδα σκληροπυρηνικών κομμουνιστών κατέλαβε το Κρεμλίνο προσπαθώντας να εμποδίσει το αναπόφευκτο, τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης

Κατάρρευση πολιτικού συστήματος

Με την ανάληψη της εξουσίας από τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ξεκίνησε η κούρσα για «κοινωνικοπολιτική πρόοδο» της χώρας. Ο ίδιος αναγνωρίζει την «προτεραιότητα των πανανθρώπινων αξιών από τις ταξικές». Προηγήθηκε η αποδοχή της «νέας πολιτικής σκέψης» που οδήγησε στην άρνηση της -μέχρι τότε- πολιτικής ιδεολογίας της ΕΣΣΔ όσον αφορά την παγκόσμια διαίρεση σε δύο κοινωνικό-πολιτικά συστήματα: του σοσιαλιστικού και του καπιταλιστικού. Η αναγνώριση, δηλαδή, ενός ενιαίου κόσμου. Με δεδομένο το γεγονός πως το ένα τέταρτο της βιομηχανίας (επίσημα τουλάχιστον) είχε ως αντικείμενο τον πόλεμο, έπρεπε να αναθεωρηθεί μια ολόκληρη πολιτική αντίληψη που κυριαρχούσε από τη μεταπολεμική περίοδο. Αντίστοιχη αλλαγή θα ήταν και η αποκεντροποίηση της πολιτικής και οικονομικής δραστηριότητα που μέχρι τότε είχε ως βασική έδρα τη Μόσχα.

Περεστρόικα

Στα χρόνια της «αναδόμησης» (γνωστής και ως περεστρόικα) απελευθερώνεται μερικώς το ιδιωτικό κεφάλαιο, το μικρεμπόριο και η ελάχιστη ατομική αγροτική παραγωγή. Μαζί με κάποιες ακόμα παροχές στον κοινωνικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό τομέα, μέχρι και τα τέλη του '80 δεν φαίνεται να υπάρχει καμία ουσιαστική βελτίωση. Αντίθετα, τίποτα δεν φαινόταν πως μπορεί να εμποδίσει την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος. Με σκοπό το φρενάρισμα της κοινωνικής διάλυσης, το Κομμουνιστικό Κόμμα Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ) προσπάθησε να βγάλει το φιλολαϊκό της πρόσωπο παραχωρώντας ελευθερίες στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καταργώντας τη λογοκρισία και εκδίδοντας απαγορευμένα -μέχρι τότε- βιβλία (όπως το «Αχιπέλαγος» Γκούλαγκ του νομπελίστα Α. Σολζενίτσιν).

Τελευταίες προσπάθειες

Ούτε αυτά τα μέτρα φάνηκαν να βοηθούν την κατάσταση. Παράλληλα γίνεται η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος με την αντικατάσταση του Ανώτατου Σοβιέτ με το Κογκρέσο Αντιπροσώπων Λαού της ΕΣΣΔ, όπου τα κριτήρια για την εκλογή δεν είναι πλέων απόλυτα κομματικά. Χωρίς ουσιαστικές βελτιώσεις της κατάστασης, το «τελειωτικό κεφάλαιο» αναμενόταν να ανοίξει στις 20 Αυγούστου του 1991, με τη δημιουργία της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών που παρείχε στα κράτη - μέλη μερική αυτονομία και δυνατότητα ολοκληρωτικής αυτονομίας με δημοψήφισμα. Αυτό ουσιαστικά ήταν και η τελευταία προσπάθεια να αποτραπεί ο διασκορπισμός των σοβιετικών κρατών.

Στις 19 Αυγούστου 1991 ομάδα κυβερνητικών προσώπων ορίζει «αντιπροσωπεία κρίσιμων καταστάσεων» και καταλαμβάνει την πρωτεύουσα και άλλες πόλεις με στρατιωτικά μέσα.

Η συνωμοσία των τριών ημερών

Αμέσως μετά την κατάληψη της εξουσίας οι στασιαστές περιόρισαν τον Γκορμπατσόφ στην εξοχική του κατοικία, μετά την άρνησή του να συνεργαστεί, και απεύθυναν ανοιχτό διάγγελμα στο οποίο δικαιολογούσαν την πράξη τους ως «λαϊκή αγανάκτηση στην παρακμή της Σοβιετικής Ένωσης». Η «αντιπροσωπεία» αποτελούμενη από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της πολιτικής σκηνής της ΕΣΣΔ (μεταξύ των οποίων Γκενάντι Γιανάγεφ, αντιπρόεδρος, Βαλεντίν Παβλόφ, πρωθυπουργός, Βλαντίμιρ Κριουτσκόφ, πρόεδρος της KGB κ.α) χωρίς καμία ουσιαστική οργάνωση και υποστήριξη από μονάδες του στρατού κατάφερε να κρατήσει την εξουσία τρεις ολόκληρες μέρες για να ανατραπεί από δυνάμεις καθοδηγούμενες από τον τότε δημάρχο Μόσχας Μπορίς Γιέλτσιν. Οι «δημοκρατικές δυνάμεις» επικράτησαν και οι στασιαστές οδηγήθηκαν στο εδώλιο.

Μετά απ'αυτό η διαδικασία διάλυσης της ΕΣΣΔ εμφανώς επιταχύνθηκε. Μερικούς μήνες αργότερα ο Γκορμπατσόφ αναγνώρισε την απόσχιση των Βαλτικών κρατών ενώ η δημιουργία της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών οδηγήθηκε σε αδιέξοδο.

Υπ' αυτές τι εξελίξεις, στις 25 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ δήλωσε παραίτηση και η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατικών έπαψε να υφίσταται. Τον πρώτο και τελευταίο πρόεδρο της Σοβιετικής Ένωσης διαδέχτηκε ο πρώτος πρόεδρος της Ρωσίας, Μπορίς Γιέλτσιν. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, ένας άλλος ρώσος πρόεδρος, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, θα αποκαλέσει τη διάλυση της ΕΣΣΔ ως τη «μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20στού αιώνα».

Πηγή : Η Καθημερινή