Πολυνησιακές λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά!

[Moai]

Χαιρετώ την παρέα σας και πάλι. Με αφορμή ένα παρεμφερές thread για "τουρκικές λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά", σκέφτηκα να γράψω αυτό το άρθρο, αφιερωμένο σε αυτό το αρκετά παράξενο θέμα. Παράξενο, γιατί είναι γνωστό και λογικό να χρησιμοποιούμε λέξεις απο ευρωπαϊκές ή ασιατικές γλώσσες, αλλά πολυνησιακές; Κι όμως!

Πριν μπω στο κυρίως θέμα, θα ήθελα να πω λίγα πράγματα πάνω στις γλώσσες αυτες: Με κοινή καταγωγή, οι περ. 40 πολυνησιακές γλώσσες έχουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους, με κοινό βασικό λεξιλόγιο. Τα κατ' εμέ πιο χαρακτηριστικά (και θα συμφωνήσετε μαζί μου) στοιχεία των γλωσσών αυτών είναι τα εξής

• Στερούνται "σκληρών" ήχων, όπως b, d, g, z. Η Χαβαϊκή γλώσσα πχ. έχει μόνο 8 σύμφωνα.
• Το λαρυγγικό "στοπ" που αποδίδεται με την ανάποδη απόστροφο (ʻ) και θεωρείται σύμφωνο.
• Δεν υπάρχουν συνεχόμενα σύμφωνα (όπως πχ "σκληρός").
• Αντιθέτως, μπορούν να υπάρξουν 3 ή παραπάνω συνεχόμενα φωνήεντα (moai, taeao, hooiaioia). Η Χαβαϊκή λέξη hooiaioia αναφέρεται στο βιβλίο Γκίνες ως η λέξη με τα περισσότερα συνεχόμενα φωνήεντα σε όλες τις ανθρώπινες γλώσσες.
• Κάτι που προσωπικά θεωρώ πολυ χαριτωμένο, είναι ο αναδιπλασιασμός και η επανάληψη συλλαβών (Kamehameha, Makemake, afiafi, faʻaitoito, takaʻuriʻuri).

Ας επιστρέψουμε όμως το κυρίως θέμα. Παρότι λοιπόν ως ελληνικός πολιτισμός δεν ήρθαμε ποτέ σε επαφή με τον πολυνησιακό, κάποιες λέξης ταξίδεψαν ως εδώ χάρη στην παγκοσμιοποίηση και διάφορες μόδες:

• Αλόχα (Aloha): Γνωστή χαβανέζικη λέξη που ετυμολογικά σημαίνει "ειρήνη, αγάπη, συμπόνια", χρησιμοποιούμενη επίσης σαν ευχή ή χαιρετισμός. Έτσι πέρασε και την Αγγλική γλώσσα. Ομόρριζα απαντώνται και σε άλλες πολυνησιακές γλώσσες, με παρόμοιες έννοιες.
• Γιουκαλίλι (ʻukulele): Πρόκειται για αμερικάνικη παραφθορά της χαβανέζικης λέξης "ʔουκουλέλε" που σημαίνει "ψείρα (ʻuku) που πηδάει (lele)". Αυτή η μικρή κιθάρα δημιουργήθηκε στη Χαβάη τον 19 αιώνα με βάση πορτογαλέζικα μουσικά όργανα. Φυσικά η απότροφος σημαίνει οτι ή λέξη αρχίζει με το λαρυγγικό στοπ, και η αγγλική προφορά "γιου" είναι λάθος.
• Μαϊτάϊ (Maitaʻi): Ταϊτινή λέξη που σημαίνει "καλό". Είναι γνωστή ως το όνομα του κοκτέιλ. Σημειώστε οτι τα παραπάνω δεν έχουν καμία σχέση με το άθλημα Muay-Thai.
• Μαορί (Māori): Λέξη που φέρνει στο νου σωματώδεις άγριους πολεμιστές. Ετυμολογικά σημαίνει "φυσικός, φυσιολογικός, κανονικός" τη γλώσσα Μαορί. Οι Μαορί είναι ο γηγενής πολυνησιακός λαός της Ν. Ζηλανδίας, γνωστοί για την πολεμική τους κουλτούρα και τα τατουάζ στο πρόσωπο.
• Παρεό (pāreu): Το χαρακτηριστικό ύφασμα που χρησιμοποιείται σε διάφορες περιοχές της Πολυνησίας αλλά και της Μαλαισίας (οπου είναι γνωστό σαν sarong). Η λέξη pāreu προέρχεται απο την Ταϊτινή γλώσσα, και έχει καταγραφεί από τον 19ο αιώνα.
• Τατού/Τατουάζ (tatau): Η λέξη έχει έρθει στην Ευρώπη από τον πλοίαρχο Τζέιμς Κουκ, που ήρθε σε επαφή με τους Μαορί της Ν. Ζηλανδίας. Η λέξη tatau/tatu απαντάται σε διάφορες πολυνησιακές γλώσσες. Στη Σαμοϊκή γλώσσα σημαίνει "ακουμπάω".
• Ταμπού (tapu): Άλλη μια λέξη που ήρθε απο τον Κουκ, αυτή τη φορά απο τη γλώσσα Τόνγκα, οπου σημαίνει "ιερό, απαγορευμένο".
• Χαβάη (Hawaiʻi): Στην πραγματικότητα Hawai'i είναι το όνομα του μεγαλύτερου απο τα νησιά που αποτελούν αυτό που ξέρουμε σαν Χαβάη. Σύμφωνα με το θρύλο ονομάστηκε έτσι από τον μυθολογικό ήρωα Hawaiʻiloa που το ανακάλυψε. Ετυμολογικά η λέξη μάλλον σημαίνει "πατρίδα, κοιτίδα", και ομόρριζες λέξεις σε άλλες πολυνησιακές γλώσσες έχουν αυτή την μυθολογική έννοια: Hawaiki είναι η μεταθανάτια ζωή στη γλώσσα των Μαορί. Στη Σαμόα (που αρχαιολογικά είναι η κοιτίδα των Πολυνησίων) υπάρχει μέρος με όνομα Savaiʻi.
• Χούλα χουπ (Hula): Ο αθλητικός κρίκος Hula Hoop αντλεί το όνομά του από άλλη μια χαβανέζικη λέξη: ο τελετουργικός χορός και χορογραφική παράσταση hula.

Σίγουρα υπάρχουν και άλλες λέξεις που θα μπορούσαμε να βρούμε στην βιβλιογραφία. Μοάι (το παρατσούκλι μου) για παράδειγμα είναι η λέξη για τα πανέμορφα αγάλματα της Ν. του Πάσχα. Καθότι όμως αποτελούν εξειδικευμένες ορολογίες που αφορούν την αρχαιολογία, δεν τις έλαβα υπόψη.

Θα χαρώ να απαντήσω σε όποιες απορίες, εαν υπάρχουν.

[Easty]

Ουάου!!!

Παράξενο, ενδιαφέρον, αλλά και χαριτωμένο θέμα!!!

Καλά, αυτή η ανάλυση για το "Γιου"καλίλι, δεν υπάρχει!!

Συγγνώμη για την ενδεχομένως αφελή ερώτηση, αλλά είναι επειδή είμαι αδαής:
Πως αποδίδεται το λαρυγγικό στοπ;
Εάν θέλαμε να περιγράψουμε το πως προφέρεται το ʻukulele, με ελληνικούς φθόγγους, ενδεχομένως να μη γίνεται.
Ίσως να είναι ένα κοφτό u ("ου");

[Moai]

Αρχική Δημοσίευση από Easty Συγγνώμη για την ενδεχομένως αφελή ερώτηση, αλλά είναι επειδή είμαι αδαής: Πως αποδίδεται το λαρυγγικό στοπ; Εάν θέλαμε να περιγράψουμε το πως προφέρεται το ʻukulele, με ελληνικούς φθόγγους, ενδεχομένως να μη γίνεται. Ίσως να είναι ένα κοφτό u ("ου");

Χαίρομαι που το βρήκατε ενδιαφέρον. Πολύ καλή ερώτηση, και σωστές υποθέσεις!

Αυτό το "λαρυγγικό στοπ" κανονικά λέγεται "γλωττιδική παύση" στη φωνολογία και συμβολίζεται με ʔ. Σε κάποιες γλώσσες αποτελεί ξεχωριστό σύμφωνο, όπως και στα αραβικά, οπου γράφεται με το άλιφ. Πρβ. τη λέξη Αλλάχ, προφ. ʔallah.

Όντως δεν υπάρχει τρόπος να την παραστήσουμε στην ελληνική γραφή, αν και ενίοτε την προφέρουμε σε ανύποπτες περιστάσεις, συνήθως με λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν. Δηλ. όταν λέμε "όχι" ενίοτε προφέρουμε κοφτά "ʔόχι". Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το αρνητικό επιφώνημα ʔα-ʔα!

Στη γλώσσα μας μπορεί να είναι παρελκόμενο, αλλά στις πολυνησιακές γλώσσες οπου υπάρχει, θεωρείται ξεχωριστό σύμφωνο. Πχ. στην ταϊτινή γλώσσα, η λέξη oe είναι διαφορετική από τη λέξη ʻoe ή τη λέξη oʻe!

Σε μια απόπειρα να κάνω πιο σαφή τα πράγματα, να αναφέρω οτι οπου υπάρχει το ʻ, αυτό συνήθως παριστάνει ένα αρχαιότερο k ή και ng, που αδυνάτισε. Αυτό φαίνεται όταν συγκρίνουμε ομόρριζα στις γλώσσες που διατήρησαν αυτούς τους ήχους, όπως στη Μαορί, οπου δεν υπάρχει καθόλου ʻ.

Πρβ. Hawaiʻi αλλά Μαορί Hawaiki

Ταϊτινά taʻata αλλά Μαορί tangata

Όπως συμβαίνει με όλες τις ανθρώπινες γλώσσες, τέτοιες συγκρίσεις μας επιτρέπουν να χαρτογραφήσουμε τη σχέση των γλωσσών μεταξύ τους μέσα στις υπο-οικογένειες και τα παρακλάδια, αλλά και να συνθέσουμε την πρωτο-πολυνησιακή γλώσσα.

[Easty]

Σκεφτόμουν ότι στη μουσική χρησιμοποείται η τελεία για το "παρεστιγμένο", όμως εκεί, δίνεται επιπλέον χρόνος σε έναν φθόγγο.

Στην περίπτωση της πολυνησιακής, χρησιμοποιείται με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο. Παρ΄όλα αυτά, κάνει εντύπωση που χρησιμοποιείται ένα παρεμφερές σύμβολο για να δείξει αυτήν την αλλαγή χρόνου εκφοράς ενός φθόγγου.

[Moai]

Ιδού ένα βιντεάκι που εξηγεί την παύση στην αγγλική γλώσσα.
https://www.youtube.com/watch?v=_4MJUi03GHM

Στην προφορά της διαλέκτου cockney έχει αντικατατήσει το h (ʔow = how), και αλλού το t (boʔl = bottle, baʔa = butter).

Και για όποιον ενδιαφέρεται, ένα ακόμα βιντεάκι με σαμοϊκές φράσεις, και παραδείγματα της παύσης.
https://www.youtube.com/watch?v=LHACSW0Oe4Y

Ενδιαφέρον οτι loʻu σημαινει "μου" και lou σημαίνει "σου"!

[Moai]

Είχα υπόψη μου να γράψω ένα παραπάνω αλλά μου διέφυγε

Γουικιπίντια/Βικιπαίδεια, γουίκι/βίκι (wikiwiki): Στα Χαβανέζικα wikiwiki σημαίνει "γρήγορο" (άλλο παράδειγμα χαριτωμένου αναδιπλασιασμού). Απο το 1995 αυτή η λέξη αναφερεται σε ιστοσελίδες που μπορουν να αλλαξουν απο τον επισκέπτη. Σα λεξη παραγει διαφορα λογοπαιγνια στα αγγλικα, οπως η γνωστή μας Wikipedia, Wiktionary, κλπ