Μεσόγειος η "μάνα των φάρων"

[Naias]

Η Μεσόγειος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μάνα των φάρων», καθώς στα νερά της εμφανίζονται τα πρώτα "φανάρια" παγκοσμίως. Στα νυχτερινά ταξίδια των ναυτικών, «συνοδοιπόροι» ήταν οι πυρσοί, που οι αρχαίοι ναυτικοί -Λίβυοι, Φοίνικες, Έλληνες- άναβαν σε κορυφές λόφων ή εισόδους πόλεων.

Άλλωστε, στη Μεσόγειο βρίσκεται και ο πιο φημισμένος φάρος της αρχαιότητας, αυτός της Αλεξάνδρειας, με ύψος 130-160 μέτρα και φωτοβολία περίπου 60 μιλίων, που η φήμη του ήταν τόση, ώστε το νησάκι «Φάρος» όπου χτίστηκε, «βάφτισε» τις κατασκευές του είδους.

Ο αρχαιότερος φάρος λέγεται ότι χτίστηκε στην Τροία, στο ακρωτήριο Σίγειο (σημερινό Γενή Σιέρ Μπουρνού), ενώ ακολούθησε εκείνος στην πετρώδη ξέρα «Λευτέρης» (μεταξύ Σκιάθου και κυρίως χώρας), που ανεγέρθη από τον Ξέρξη, με στόχο να περάσει ευκολότερα τον στόλο του από τη Θεσσαλομαγνησία, για να «κατέβει» στον Σαρωνικό.


Το ναυάγιο του βρετανικού ατμόπλοιου Volta και ο φάρος του Αρμενιστή

Τον 19ο αιώνα δημιουργούνται τα φαρικά δίκτυα-ασφαλή «μονοπάτια» για τα πλοία σε απόκρημνες ή επικίνδυνες ακτές, κοντά σε εισόδους λιμανιών. Συχνότατα, οι φάροι κατασκευάζονται μετά από κάποιο ναυάγιο. Στην Ελλάδα, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του φάρου Αρμενιστή (Μύκονος), που κατασκευάστηκε το 1891, μετά το ναυάγιο του ατμόπλοιου ?Volta? της Βρετανικής Τηλεγραφικής Εταιρείας.

Στη νεότερη Ελλάδα, ο πρώτος φανός του νεοσύστατου ελληνικού κράτους άναψε το 1829, στην Αίγινα. Το 1887 ιδρύθηκε η Υπηρεσία Φάρων, που σήμερα ελέγχει/συντηρεί το σύνολο των ελληνικών φάρων. Όλοι οι φάροι συντηρούνται με κονδύλια του Πολεμικού Ναυτικού, ενώ αρκετοί έχουν προταθεί προς χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-2013 για αποκατάσταση. Σε μικρό αριθμό φάρων, η διαδικασία συντήρησης έχει παραχωρηθεί σε τοπικούς φορείς, ενώ σε κάποιους εκτελείται παραθεριστικό πρόγραμμα στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού.


Η μοναξιά του φάρου

Επί 36 χρόνια "υποσχόταν" στεριά στους ναυτικούς, που ετοιμαζόντουσαν να "δέσουν" Θεσσαλονίκη κατά τις βραδινές ώρες. Τρεισίμισι δεκαετίες φαροφύλακας, ξενυχτούσε πίσω από το επαναλαμβανόμενο φως των φάρων της πόλης, που ενημέρωνε τα πλοία, ελληνικά και ξένα, ότι μπαίνουν στα νερά του Θερμαϊκού.

Ο ίδιος αποτέλεσε για χρόνια και "ψυχή" ραδιοφάρων της πόλης, των γνωστών στους ναυτικούς "Radio beacons" στις εκβολές του Αξιού ποταμού ή στην περιοχή του ιστιοπλοϊκού ομίλου Θεσσαλονίκης, που -εκπέμποντας ειδικά χαρακτηριστικά σήματα- οδηγούσαν τα πλοία σε ασφαλές επίνειο, μέσα από τη συχνή θεσσαλονικιώτικη ομίχλη.

Φαροφύλακας από τα 19 του μέχρι τα 55, ο Ανθυποπλοίαρχος εν αποστρατεία Ανδρέας Ρούσος, έχει πάρει σύνταξη εδώ και 12-13 χρόνια, αλλά συχνά αναπολεί την ηρεμία του φάρου. "Μου έχει λείψει τρομερά ο φάρος. Θα ήθελα να έχω μείνει περισσότερο", εξηγεί.

Και όμως: δεν ήταν αυτός που διάλεξε το επάγγελμα, αλλά ο πατέρας του για λογαριασμό του. Ναυτικός θαλασσοδαρμένος ο Ρούσος ο πρεσβύτερος, μπορεί να έβγαλε στο γιο του ναυτικό φυλλάδιο -για να είναι έτοιμος να μπαρκάρει "σε ώρα ανάγκης", όπως έλεγε - αλλά ταυτόχρονα τον "έσπρωξε" στην ήσυχη ζωή του φαροφύλακα, "να μην ταξιδεύει, γιατί είναι πολύ δύσκολη του ναυτικού η ζωή".

Για έναν 19χρονο, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ.Ρούσος, δεν είναι εύκολη η μοναξιά του φάρου. 'Οταν το "φανάρι" είναι απομονωμένο ή δυσπρόσιτο ή όταν δεν υπάρχει καν ηλεκτρισμός, όπως συνέβαινε παλαιότερα, τα πράγματα "σκουραίνουν" ιδίως για έναν νέο άνθρωπο. "Ημουν σε έναν φάρο στην Εύβοια, όπου δεν είχα ηλεκτρικό φως -παρά μόνο μια λάμπα πετρελαίου- ούτε ψυγείο, ούτε εστία για να μαγειρεύω. Κι ήμουν και νέος. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Όμως, όταν σου αρέσει η ήσυχη ζωή, αργά ή γρήγορα η ηρεμία σε κερδίζει και τα ξεχνάς όλα", επισημαίνει.


Οι πλημμύρες του Αξιού και το "πάλεμα" με τον Θερμαϊκό

Είναι όμως πάντα ήσυχη η ζωή στο φάρο; 'Οχι πάντα. Ο κ.Ρούσος έχει έντονα χαραγμένη στη μνήμη του κάποια χρονιά γύρω στο ΄70, με μεγάλες πλημμύρες στον Αξιό. Τότε που "το ποτάμι έκανε μια φοβερή κατεβασιά και κόντεψε να πνίξει τον ραδιοφάρο". Ο φάρος απέχει μισό μέτρο από το νερό και ο φαροφύλακας είχε αρχίσει να σκέφτεται πώς θα σκαρφάλωνε στην κορυφή του, για να γλιτώσει από τη φουσκοθαλασσιά. Την ώρα εκείνη ήρθε σήμα που του έλεγε να εγκαταλείψει την υπηρεσία του. "Τη στιγμή που έφευγα είχε πλημμυρίσει ο τόπος. Δεν έβλεπα τίποτα μπροστά μου. Ο Θεός με βοήθησε εκείνη τη μέρα", θυμάται ο κ.Ρούσος.

Παλαιότερα, πριν φτιαχτεί ο δρόμος που οδηγούσε στο φάρο, οι φαροφύλακες πηγαινοερχόντουσαν με καϊκάκια και, σε ημέρες που "έκανε θάλασσα", ημέρες με κακοκαιρία, "μπορεί, αντί για μιάμιση ώρα που ήταν κανονικά η διαδρομή, να κάναμε 5,5 παλεύοντας επί ώρες με τα νερά στον Θερμαϊκό", επισημαίνει.


"Πιότερο ναυτικοί, παρά στεριανοί"

Για τους ναυτικούς, ο φάρος είναι η υπόσχεση της στεριάς, ήδη από την αρχαιότητα (Ο Όμηρος, στην Ιλιάδα, όταν η Θέτιδα χάρισε στον Αχιλλέα μιαν ασπίδα, παρομοίασε τη λάμψη της πως ήταν "ίδια με το φως καιομένου πυρός, όπως το διακρίνουν από μακριά οι ναυτικοί").

Πώς όμως αντιμετωπίζουν οι ναυτικοί τους φαροφύλακες; Τους θεωρούν "αδελφό" επάγγελμα; Μήπως τους βλέπουν πιότερο σαν ναυτικούς, παρά σαν στεριανούς; "Μάλλον ναι, έτσι πρέπει να είναι", λέει χαμογελώντας ο κ.Ρούσος, που η τύχη τά ΄φερε έτσι, που ο μεγάλος του γιος ακολούθησε -έστω για κάποια χρόνια- το επάγγελμα του παππού του, γενόμενος καπετάνιος σε ένα μεγάλο "γκαζάδικο" 3Ο0.000 τόνων. "Ενα γκαζάδικο, που -λόγω μεγέθους- ποτέ δεν έπιανε λιμάνι, ήταν πάντα μέσα στη θάλασσα. Έτσι, κάποτε ο γιος μου αποφάσισε να γυρίσει στη στεριά", εξηγεί ο κ.Ρούσος.


Μόνο έξι φάροι λειτουργούν με προσωπικό

Οι τελευταίοι φάροι που λειτουργούσαν με αέριο ασετιλίνης -και απαιτούσαν την πλήρη αφοσίωση των παλιών φαροφυλάκων, αφού έπρεπε να τους "φορτώνουν" ανά εξάωρο- έπαψαν να λειτουργούν λίγο πριν το 2000. Σύμφωνα με στοιχεία που έθεσε στη διάθεση του ΑΠΕ-ΜΠΕ η Υπηρεσία Φάρων, ο τελευταίος φάρος που λειτουργούσε με αέριο ασετιλίνης -αυτός του Αγίου Ιωάννη Λασιθίου Κρήτης- μετατράπηκε σε ηλιακό το 1999. Σήμερα, όλοι οι «χτιστοί» φάροι -συνολικά 112 εκ των οποίων οι πέντε βρίσκονται στη Β. Ελλάδα- είναι ηλεκτρικοί ή ηλιακοί και, άρα, δεν απαιτείται πλέον η ύπαρξη πολλών φαροφυλάκων, που να μένουν μόνιμα σε αυτούς.

Μόλις έξι φάροι λειτουργούν στελεχωμένοι με προσωπικό σε όλη την Ελλάδα και δεκάδες είναι επιτηρούμενοι (σ.σ. οι φαροφύλακες δεν μένουν μόνιμα εκεί, αλλά τους επισκέπτονται σε τακτά χρονικά διαστήματα).


Τρία αιωνόβια "φανάρια" στον Βορρά

Στις 10 Ιουλίου 1864 και ενώ η Θεσσαλονίκη τελούσε ακόμη υπό τουρκική κατοχή, οι ναυτικοί αντίκρισαν για πρώτη φορά δύο νέα φώτα στον ορίζοντα. Ήταν οι φάροι του Μεγάλου Εμβόλου στο Αγγελοχώρι και της Κασσάνδρας στη Χαλκιδική, που παρελήφθησαν αμφότεροι από το ελληνικό κράτος μετά τους βαλκανικούς πολέμους, τον Μάρτιο του 1915. Το 1880, άναψε και ο φάρος της Αλεξανδρούπολης. Πρόκειται για τους τρεις διατηρητέους φάρους της Βόρειας Ελλάδας, επί συνόλου 27 (διατηρητέων) σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δήμαρχος Μηχανιώνας, Γιάννης Μαυρομάτης, ο φάρος του Αγγελοχωρίου, που έχει εστιακό ύψος 32 μέτρα και ύψος πύργου 10,5, κατασκευάστηκε από τη Γαλλική Εταιρία Οθωμανικών Φάρων και εντάχθηκε στο ελληνικό φαρικό δίκτυο στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Αρχικά λειτουργούσε με πετρέλαιο. Το τέλος του δεύτερου "μεγάλου πολέμου" τον βρήκε "λαβωμένο" από τους βομβαρδισμούς των γερμανικών πολυβολείων, που βρίσκονταν δίπλα του και σταμάτησε να λειτουργεί.

'Ομως το '48, επιδιορθώθηκε, άλλαξε καύσιμο (ασετιλίνη) και αυτοματοποιήθηκε, οπότε σταμάτησε να λειτουργεί με μόνιμους φαροφύλακες. Το 1963, η ασετιλίνη αντικαταστάθηκε από ηλεκτρισμό και η φωτοβολία του αυξήθηκε στα 17 ναυτικά μίλια. Το 1998, ο φάρος -που η κατασκευή του έγινε με τη χρήση καλής ποιότητας συμπαγών οπτόπλινθων, με χρήση καλής τεχνικής, όπως οι καμινάδες των πρώτων βιομηχανικών κτιρίων της Θεσσαλονίκης- χαρακτηρίστηκε ως διατηρητέο νεότερο μνημείο βιομηχανικής κληρονομιάς.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το αιωνόβιο "φανάρι" μελετώνται από το ΑΠΘ, στο πλαίσιο του προγράμματος EC-Pharos, ενώ η αξιοποίηση του «πέτρινου» φάρου γίνεται μέσα από το πρόγραμμα διαβαλκανικής συνεργασίας «Βαλκανικό Δίκτυο Πράσινης Ανάπτυξης» (INTERREG IIIA/PHARE CBC). Πρόσφατα, ο υπουργός Μακεδονίας-Θράκης, Μαργαρίτης Τζίμας, εξήγγειλε τη χρηματοδότηση του έργου αποκατάστασης του φάρου με 171.500 ευρώ.

Η πίστωση για την ολοκλήρωση του έργου ως το 2009 είναι πλήρως εξασφαλισμένη. "Ευελπιστούμε ότι σύντομα θα ανοίξει τις πύλες του στο κοινό και οι επισκέπτες θα μπορούν να θαυμάζουν τη θέα προς τη λιμνοθάλασσα", κατέληξε ο κ.Μαυρομάτης'


Στο στόχαστρο βομβαρδισμών και σεισμών

O φάρος του Μεγάλου Εμβόλου δεν ήταν ο μοναδικός που «τραυματίστηκε» στους πολέμους. Πολλοί φάροι δέχτηκαν βομβαρδισμούς κατά τον Β΄Παγκόσμιο, με αποτέλεσμα να καταστραφούν μερικώς ή ολικώς και στη συνέχεια επιδιορθώθηκαν.

Άλλοι πάλι, καταστράφηκαν μερικώς, συνεπεία σεισμών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι αυτό των σεισμών του 1951 και του 1957 στα Ιόνια, από τους οποίους προκλήθηκαν καταστροφές στους φάρους Βαρδιάνων και Φισκάρδο. Άλλοι, έχουν υποστεί ζημίες από καθιζήσεις, όπως ο φάρος Λάκκα Παξών, το έτος 1916.


"Φαρόπλοια": το κινητό ...συνεργείο των φάρων

Οι φάροι έχουν και τα δικά τους ...κινητά συνεργεία. Εκτός από τα αυτοκίνητα για τους "χερσαίους" φάρους, δύο πλοία, γνωστά και ως "φαρόπλοια", τα «Καραβόγιαννος» και «Λυκούδης», κάνουν έκαστο τέσσερα τακτικά ταξίδια ετησίως, μεταφέροντας εξειδικευμένους τεχνίτες. Βέβαια, αν προκύψει έκτακτη ανάγκη, η επέμβαση είναι άμεση. Τα πλοία φέρνουν τους τεχνίτες δίπλα στους φάρους, για να ελέγξουν την κατάστασή τους και να κάνουν όσες επιδιορθώσεις χρειάζονται.



(Πηγή: www.ana-mpa.gr)