Συγκριτική γλωσσολογία και ανασύνθεση μιας προϊστορικής γλώσσας

[Moai]

Σε παλιές συζητήσεις αυτού του φόρουμ, αλλά και αλλού, τίθεται απο πολλούς το ερώτημα το κατα πόσον οι ομοιότητες μεταξύ γλωσσών σημαίνουν κάτι. Όσον αφορά το θέμα της Ινδοευρωπαϊκής θεωρίας, οι αμφισβητίες επικεντρώνονται α) στο οτι δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα και β) οτι οι λεξιλογικές συγκρίσεις ειναι αυθαίρετες.

Για όποιον ενδιαφέρεται, θα εξηγήσω με τον τρόπο που κατανοώ εγώ, το ζήτημα της συγκριτικής γλωσσολογίας και της ανασύνθεσης, και το ρόλο που παίζει στην ΙΕ θεωρία, και αν έχει κάποια σημασία. Για λόγους που θα καταλάβετε, θα επικεντρωθώ στις αγαπημένες μου πολυνησιακές γλώσσες χάριν παραδείγματος.

Για αρχή, θα εξηγήσω το φαινόμενο της ομοιότητας.

Ομοιότητα είναι όταν κάποια λέξη της γλώσσας Α, εχει παραπλήσια προφορά και ίδιο ή παραπλήσιο νόημα με κάποια λέξη της γλώσσας Β. Οι λογοι που μπορεί να συμβαίνει αυτό είναι οι εξής:

Σύμπτωση
Η λογική μας λέει οτι ένας λόγος οπου μπορεί να υπάρχει ομοιότητα, είναι απλά... η τυχαιότητα. Πραγματικά, μέσα στις χιλιάδες των γλωσσών και τα εκατομμύρια των λέξεων, είναι στατιστικά πολύ πιθανό να συμβαίνει αυτό μεταξύ 2 σχετιζόμενων ή μη γλωσσών. Δεν αποκλείεται λοιπόν μια αραβική λέξη να έχει ομοιότητα με μια λέξη μιας γλώσσας κάποιας φυλής του Αμαζονίου, με την οποία οι άραβες δεν είχαν ποτέ επαφή!

Μερικά παραδείγματα:

• Στα εβραϊκά kohen σημαίνει ιερέας, ενώ στα χαβανέζικα kahuna είναι ο σαμάνος ή σοφός.
• Στα ισπανικά σκοτώνω είναι matar, στα αραβικα ο θάνατος είναι mawt, σε κάποιες πολυνησιακές γλώσσες είναι mate
• Στα ισπανικά και στα ιταλικά, το δύο ειναι duo, ενώ σε κάποιες πολυνησιακές γλώσσες είναι rua
• Σε κάποιες πολυνησιακές γλώσσες, το μάτι είναι mata
• Σε κάποιες πολυνησιακές γλώσσες, η βάρκα είναι vaka

Η Ιστορία μας λέει οτι οι αρχαίοι πολυνήσιοι δεν είχαν κάποια γενετική σχέση με τους άραβες ή τους έλληνες, και αν μη τι άλλο αυτές οι λέξεις, υπήρχαν ήδη απο πριν έρθουν σε επαφή με τον πολιτισμό μας.

Δανεισμός
Ισως η πιο συχνη αιτία στην οποία οφείλονται οι ομοιότητες είναι φυσικά ο δανεισμός απο άλλες γλώσσες. Λόγω επαφής και επικοινωνίας των λαών μεσω εμπορίου, κατάκτησης, αποικιοκρατίας, είτε λόγω παγκοσμιοποίησης. Οι Έλληνες είμαστε εξοικειωμένοι με το δανεισμό, αφού βλέπουμε ελληνόριζες λεεις να χρησιμοποιούνται διεθνώς. Αντιστοίχως, εμείς χρησιμοποιούμε πλήθος λατινικών, ιταλικών, γαλλικών, τουρκικών και φυσικά αγγλικών λέξεων.

Σε πολλές περιπτώσεις η λέξη αλλοιώνεται ωστε να ταιριάζει με τη φωνολογία της νέας γλώσσας.

Όσον αφορά τις πολυνησιακές γλώσσες, έχουν πάρει πολλές αγγλικές, γαλλικές, εβραϊκές και ελληνικές λέξεις από τους ευρωπαίους εξερευνητές, αποίκους και ιεραποστόλους.

Αντιστοίχως, όπως έχω αναφέρει σε άλλο σημείο, κάποιες πολυνησιακές λέξεις έχουν γίνει διεθνείς και χρησιμοποιούνται ακόμα και στα ελληνικά: τατουάζ, ταμπού, αλόχα, παρεό κ.ο.κ.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα του πώς κάποιες "δυτικές" λέξεις πέρασαν σε κάποιες πολυνησιακές γλώσσες:

• money ➙ Μαορι moni = χρήματα
• dollar ➙ Σαμοϊκά tala = δολλάριο
• 'ir (εβραϊκά) ➙ Ταϊτινά 'oire = πόλη
• goat ➙ Τονγκανικά koti = κατσίκα
• flour ➙ Χαβαϊκά palaoa = αλεύρι
• Noël (γαλλικά) ➙ Ταϊτινα Noere = Χριστούγεννα
• αργύριον ➙ Ταϊτινα 'ario
• μέλι ➙ Σαμοϊκά meli
• άρτος ➙ Σαμοϊκά 'areto

Από την ομοιότητα και τα συμφραζόμενα, είναι συνήθως σαφές οτι αυτές οι λέξεις εισήχθησαν σχετικά πρόσφατα, δλδ. μετά απο την επαφή τους με τους Ευρωπαίους. Στην Ταϊτή δεν υπήρχαν πόλεις, επομένως πήραν τη λέξη σαν βιβλική ορολογία απο τα εβραϊκά, μέσω των ιεραποστόλων. Το ίδιο ισχύει με το βιβλικό όρο άρτος, στα σαμοϊκά. Το ίδιο ισχύει κατα κανόνα με τα ονόματα των μηνών (Ταϊτινά: Tanuare, Fepuare, Mati, Aperire κ.ο.κ.) που είναι ευρωπαϊκής προέλευσης.

Απο ένα σημείο και πέρα, η ιστορία των γλωσσών είναι καταγεγραμμένη, και οι ιστορικοί γλωσσολόγοι μπορούν να εντοπίσουν το χρόνο οπου έγινε η εισαγωγή μιας λεξης. Έτσι μπορούμε να ξέρουμε αν πρόκειται για δάνειο, ή για σύμπτωση: ξέρουμε οτι το 'ario ναι μεν ετυμολογείται απο το "αργύριον" μέσω της θρησκείας, αλλά το mata δεν ετυμολογειται απο το ελληνικό "μάτι". Άλλωστε λέξεις για βασικές έννοιες όπως είναι τα μέρη του σώματος, σπανιότατα αποτελούν δάνεια.

Σε επόμενη ανάρτηση θα αναλύσω την τρίτη περίπτωση, την ομοιότητα λόγω συγγένειας, και θα μπω στο κυρίως θέμα. Μέχρι τότε θα χαρώ να απαντήσω σε τυχόν απορίες. Easty;;;

[befaios]

Παλιότερα ήμουν επιφυλακτικός με τα σενάρια περί Ινδοευρωπαϊκής φυλής και των ομοιοτήτων στις λέξεις.
Τώρα πια έχω καταλάβει ότι τα πράγματα είναι απλά.

Όλοι οι άνθρωποι έχουμε συγγένεια γιατί προήλθαμε από την ίδια ομάδα.
Όσοι πιστεύουν κιόλας σε κάποια πίστη, πιστεύουν και για την καθολική προέλευση από τον Αδάμ ή από έναν άνθρωπο μόνον.
Όπως και να έχει για αυτός που πιστεύουν και για αυτούς που δεν πιστεύουν σε κάποια πίστη ο πλανήτης δεν είχε εξ αρχής τόσο πληθυσμό.

Οπότε πλέον δεν χρειάζονται οι έρευνες παρά η παρατήρηση των ανθρώπων της γης.
Δηλαδή ένας Έλληνας π.χ. έχει μεγαλύτερη συγγένεια με έναν Αβορίγινα απ΄ότι με έναν πίθηκο...
Ένας Έλληνας έχει μεγαλύτερη συγγένεια με έναν Σουηδό παρά με έναν Γιαπωνέζο.
Όπως φαίνεται λοιπόν οι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν μεγαλύτερη συγγένεια με τους Ινδούς παρά με Κινέζους ή Αφρικανούς Μαύρους.
Όμως όλοι είμαστε συνδεδεμένοι από τις κοινές ρίζες, αλλός πολύ, άλλος λίγο.

Το ίδιο και η γλώσσα, από την στιγμή που η γη είχε πολύ λίγους ανθρώπους, όλοι μιλάγανε την ίδια γλώσσα.
Όταν αυτοί άρχισαν να πληθαίνουν και να διασπόνται η γλώσσα άρχισε να αλλάζει.
Τόσο απλό φαίνεται.

[Moai]

Συνεχίζοντας την κουβέντα, θα μπω στο κυρίως θέμα πλέον, αναλύοντας το ζήτημα της γενετικής συγγένειας.

Η προσωπική μου διαπίστωση (απο συζητήσεις, εμπειρία κ.τ.λ.) είναι οτι ο μέσος Έλληνας δυσκολεύεται να κατανοησει την έννοια της συγγένειας διότι α) η ελληνική γλώσσα δεν έχει στενή συγγένεια με καμμία άλλη και β) οι πιο εμφανείς ομοιότητες οφείλονται στα πολλά δάνεια που έχουν δώσει τα Ελληνικά σε άλλες γλώσσες.

(στην πραγματικότητα η Νεοελληνική Γλώσσα ειναι μία από την οικογένεια των ελληνικών γλωσσών, οι οποίες όμως για πληθυσμιακούς και πολιτικούς λόγους, θεωρούνται διάλεκτοι της νεοελληνικής.)

Τα πιο προφανή δέιγματα συγγένειας μπορούμε να τα αντιληφθούμε στις ομοιότητες των λατινογενών γλωσσών, καθότι ο μέσος έλληνας έχει εκτεθεί σε Ιταλικά, Ισπανικά, Γαλλικά κ.ο.κ. Αυτό είναι πιο προφανές συγκρίνοντας πυρηνικό λεξιλόγιο

		Ισπανικά	Πορτογαλ.	Ιταλικά	Γαλλικά		
εγώ		yo		eu		io		je
εσύ		tu		tu		tu		tu
ένα		uno		um		uno		un
δύο		dos		dois		due		deux
τρία		tres		tres		tre		trois
πόδι		pie		pé		piede		pied
δόντι		diente	dente	dente	dent
άνδρας	hombre	homem	uomo	homme
γυναίκα	mujer	mulher	donna	femme
πατέρας	padre	pai		padre	père
αδελφός	hermano	irmão	fratello	frère
ήλιος		sol		sol		sole		soleil
σελήνη	luna		lua		luna		lune
νερό		agua		água		acqua	eau
αυγό		huevo	ovo		uvo		oeuf
ποιός		quien	quem	che		qui
πότε		cuando	quando	quando	quand
είναι		es		é		è		est

Οι ομοιότητες είναι προφανεις. Η σύμπτωση αποκλείεται καθότι οι ομοιότητες είναι στατιστικά πολλές, και συστηματικές. Ο δανεισμός επίσης αποκλείεται διότι το λεξιλόγιο είναι πολύ βασικό· ο πολιτισμός Α έχει από πάντα λεξη για το "εγώ", το "ένα", τον "ήλιο", και δεν υπάρχει κανένας λόγος να τη 'μάθει' ή να τη 'δανεισθεί' από τον πολιτισμό Β.

(δεν είναι αδυνατο να υπάρξουν και τέτοια δάνεια, αλλά αυτά γίνονται κυρίως σε συνθήκες κατοχής, πολιτισμικής ή βίαιης αφομοίωσης. Αυτά όμως δεν αφορούν το παράδειγμα μας, γιατί οι Ισπανοί δεν αφομοίωσαν τους Ιταλούς, ή το αντίθετο.)

Μιλώντας για γενετικη σχέση, εννοούμε οτι όλα μαζί αποτελούν ένα σύστημα δέντρου: πρόκειται για παρακλάδια (απογόνους) ενός κοινού προγόνου. Σε όλες περιπτώσεις το tu δείχνει οτι προήλθε απο μια παλαιότερη γλώσσα, οπου η ίδια λέξη ήταν επίσης tu. Αυτή η γλώσσα ήταν η δημώδης Λατινική που έγινε η μητρική γλώσσα του μεγαλύτερου μέρους της Ευρώπης, που, μετά την πτώση της Αυτοκρατορίας, άρχισε να αλλάζει και να ανεξαρτητοποιείται με ταχείς ρυθμούς.
Όπως είπε ο befaios στο παράδειγμά του, κάποια 'κλαδιά' είναι πιο κοντινά: στατιστικά μπορούμε να δούμε οτι τα Ισπανικά και τα Πορτογαλέζικα έχουν πιο στενή συγγένεια (ο κοινός τους πρόγονος ήταν πιο πρόσφατος) ενώ τα Γαλλικά έχουν τις περισσότερες διαφορές (δλδ. σαν διάλεκτος απομακρύνθηκε πιο πολύ από τις υπόλοιπες). Αν στη λίστα βάλουμε γερμανικές λέξεις, θα δούμε κάποιες ομοιότητες αλλά πιο μεγάλες διαφορές, που σημαίνει οτι τα γερμανικά δεν ανήκουν σε αυτή την οικογένεια αλλά έχουν μακρυνή συγγένεια.

Η σύγκριση όμως δε δείχνει μόνο ομοιότητες, αλλά και διαφορές που οφείλονται σε σημασιακή μετάπτωση. Για παράδειγμα στα Ισπανικά και τα Πορτογαλέζικα οι λέξεις για τον "αδελφο" συγγενεύουν μεταξύ τους, αλλά δε συγγενεύουν με τη ρίζα fra- των Ιταλικών και Γαλλικών· όμως η συγκεκριμένη ρίζα έχει διατηρηθεί σε αυτές τις γλώσσες σαν fraile, frade με την έννοια "καλόγερος". Επίσης η ρίζα fem- σε αυτές τις γλώσσες, δεν έχει την έννοια "γυναίκα" όπως στα Γαλλικά, αλλά την έννοια "θηλυκό".

Την πορεία αυτή τη γνωρίζουμε από την καταγεγραμμένη Ιστορία, αλλά και από τα σωζώμενα κείμενα· όχι μόνο η αρχαία Λατινική γλώσσα είναι γνωστή, αλλά και οι ενδιάμεσες μορφές των γλωσσών στα μεσαιωνικά κείμενα, όπως το Τραγούδι του Ελ Σίντ, ή η Θεία Κωμωδία του Δάντη.

Ακόμα όμως και αν δεν είχαμε πληροφορίες για τη Λατινική γλώσσα, θα μπορούσαμε να δούμε μια εικόνα της συγκρίνοντας τις σύγχρονες απογόνους της. Είπαμε προηγουμένως για το "εσύ", που είναι σχετικά εύκολο να το καταλάβουμε. Όσο για το "εγώ", δε θέλει πολύ φαντασία για να δούμε οτι τα yo, io, eu κ.ο.κ. 'δείχνουν' σε μια λέξη όπως eo, από το αρχαίο ego.

Έλπίζοντας να μη σας κούρασα, σκοπεύω να γράψω την επόμενη φορά για το πώς μπορούμε να μελετησουμε την προέλευση των λέξεων σε γλώσσες που δεν έχουν καταγραφεί.

[befaios]

Τα πράγματα πάντως δεν είναι τόσο απλά ως προς την γλώσσα.
Προσωπικά δεν βλέπω στα παραδείγματα μεγάλη συγγένεια, χώρια το ότι σε μερικά μπορεί να είναι δάνεια, αλλά αυτό δεν αλλάζει την άποψη που ανέπτυξα.
Πιστεύω ότι όντως όλες οι γλώσσες εννώνονται και συγκλίνουν μεταξύ τους.

Υπάρχουν στοιχεία όμως τα οποία δεν έχουν καμία εθνολογική βάση, αλλά ιστορική.
Καταρχήν σε όλα αυτά περί ινδοευρωπαϊκής θεωρίας και γλώσσας θα πρέπει να έχουμε υπ' όψιν ότι ο Κατακλυσμός θε πρέπει να άλλαξε και μπέρδεψε πολλά δεδομένα.
Από εκεί και πέρα το ότι στην αγγλική γλώσσα π.χ. υπάρχουν αρχαία ελληνικά και λατινικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι Άγγλοι έχουν ελληνικό και λατινικό αίμα.
Ούτε οι καθαροί Ινδιάνοι της Αμερικής έχουν ισπανικό αίμα, όμως μιλάνε ισπανικά.
Απλά κάποιες ιστορικές επεμβάσεις έδωσαν γλωσσικά δεδομένα σε πολιτισμούς.
Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει και προκατακλυσμιαία αλλά και μετά.
Θυμίζω την εκστρατεία του Ηρακλή στην Ασία που την ξέρουμε από τον «Νόνο» αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος ήξερε.
Πάντα με παραξένευε το γεγονός ότι η «Ινδονησία» έχει ελληνικό όνομα και κανείς δεν ξέρει από πότε το πήρε.
Μπερδεύουν και όλες οι άλλες ελληνογενής ονομασίες οι οποίες είναι πολύ πρόσφατες όπως Πολυνησία, Φιλλιπίνες κτλ.

[Moai]

Αρχική Δημοσίευση από befaios Προσωπικά δεν βλέπω στα παραδείγματα μεγάλη συγγένεια, χώρια το ότι σε μερικά μπορεί να είναι δάνεια, αλλά αυτό δεν αλλάζει την άποψη που ανέπτυξα.

Δάνεια δεν είναι, και εξήγησα γιατί. Κάποια παραδείγματα όντως δε μοιάζουν μεταξύ τους, όπως η "γυναίκα", και τα έβαλα για να φανεί οτι δεν κινουνται όλα προβλέψιμα βασει μαθηματικων.

Από εκεί και πέρα το ότι στην αγγλική γλώσσα π.χ. υπάρχουν αρχαία ελληνικά και λατινικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι Άγγλοι έχουν ελληνικό και λατινικό αίμα. Ούτε οι καθαροί Ινδιάνοι της Αμερικής έχουν ισπανικό αίμα, όμως μιλάνε ισπανικά.

Ακριβώς αυτό. Τα αγγλικά είναι γερμανική γλώσσα. Τα πολλά (νομίζω σε ποσοστό 40%) λατινογενή στοιχεία οφείλονται στην κατάκτηση απο τους Νορμανδους. Παραμένει όμως στον πυρήνα της γερμανική γλώσσα, και αυτό φαίνεται αν αναλύσεις το πυρηνικό λεξιλόγιο: man, woman, sun, moon, είναι λεξεις γερμανικής προέλευσης και δεν έχουν σχέση με τα λατινογενή uomo, mujer κ.ο.κ.

Όσον αφορά τους Ινδιάνους, οι γλώσσες τους -όχι τα Ισπανικά- και αυτες αποτελύν αντικείμενα μελέτης, και ανήκουν σε οικογένειες.

Πάντα με παραξένευε το γεγονός ότι η «Ινδονησία» έχει ελληνικό όνομα και κανείς δεν ξέρει από πότε το πήρε. Μπερδεύουν και όλες οι άλλες ελληνογενής ονομασίες οι οποίες είναι πολύ πρόσφατες όπως Πολυνησία, Φιλλιπίνες κτλ.

Αυτό δε θέλει και πολλή σκέψη. Τα ονόματα αυτά προέρχονται από τους ευρωπαίους εξερευνητές και γεωγράφους που σύμφωνα με την παράδοση χρησιμοποιούν διεθνείς ελληνικές και λατινικές ρίζες στα ονόματα. Οι Φιλιππίνες είναι ένα κράτος που σχηματίστηκε από τους Ισπανούς, αν δεν κάνω λάθος, προς τιμήν κάποιου βασιλιά Φιλίππου της Ισπανίας. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να βρει αυτές τις πληροφορίες στη Wikipedia.

[befaios]

Δάνεια δεν είναι, και εξήγησα γιατί.

Κοίτα έβαλες γλώσσες που θεωρούνται «αδελφές» και αυτό γιατί προέρχονται όλες από την λατινική.
Η λατινική έχει πολλά ελληνικά στοιχεία, είναι εμφανές.
Το ενδιαφέρον είναι να μπούν παραδείγματα από ελληνικά, περσικά, κέλτικα, γερμανικά κ.α.
Όπου όντως έχουν γίνει έρευνες και υπάρχουν κάποια κοινά στοιχεία.

λατινογενή στοιχεία οφείλονται στην κατάκτηση απο τους Νορμανδους.

Τα Αγγλικά όντως είναι κατά βάση γερμανικά όπως έχουν γερμανική καταγωγή και οι Άγγλοσάξονες.
Αυτό με τους Νορμανδούς δεν το ήξερα.
Πως γίνεται αφού οι Νορμανδοί έχουν βόρεια καταγωγή;
Μήπως αναγκάστηκαν να μιλάνε μια λίγκουα φράνκα λόγο των πολλών καταγωγών και γλωσσών που είχαν;

Τα ονόματα αυτά προέρχονται από τους ευρωπαίους εξερευνητές και γεωγράφους που σύμφωνα με την παράδοση χρησιμοποιούν διεθνείς ελληνικές και λατινικές ρίζες

Όχι δεν είπα αυτό.
Αν πρόσεξες επεσήμανα ότι όλα τα ονόμτα είναι πρόσφατα, ΕΚΤΟΣ από το «Ινδονησία».
Αυτό το όνομα πουθενά δεν δικαιολογείται σαν καινούριο.

[Moai]

Οι Νορμανδοί σαν λαός είχαν σαν βάση τη Νορμανδία της Γαλλίας και μιλούσαν μια δική τους διάλεκτο Γαλλικών, με φράγκικα και σκανδιναβικά στοιχεία αν δεν κάνω λάθος.

Για την Ινδονησία δεν ξέρω τί σε μπερδεύει. Η Wikipedia λέει το εξής:

The name dates to the 18th century, far predating the formation of independent Indonesia. In 1850, George Windsor Earl, an English ethnologist, proposed the terms Indunesians—and, his preference, Malayunesians—for the inhabitants of the "Indian Archipelago or Malayan Archipelago".

[befaios]

Διάβαζα από το ελληνικό και δεν είχα δει αναφορά.
Οπότε όλα είναι πρόσφατα ονοματισμένα.
Συγγνώμη για το λάθος.