[Xenios]

Με την ευκαιρία του διαλόγου που έχουμε, ξαναδιάβασα ένα βιβλίο του Καθηγητή Μπαμπινιώτη "Συνοπτική ιστορία της ελληνικής γλώσσας" Έκδοση 1985.

Στο πρώτο μέρος (σελ. 11-54), ύστερα από μια σύντομη αναφορά τόσο στις θεωρίες των αρχαίων Eλλήνων για τη γλώσσα όσο και σε προεπιστημονικές απόψεις για την προέλευση της νέας ελληνικής και τη σχέση της με την αρχαία («αιολική υπόθεση», «αιολοδωρική θεωρία»), δίνονται βασικές πληροφορίες για τη συγκριτική γλωσσολογία, που αφορούν κυρίως την ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών. Oρίζεται η πρωτοϊνδοευρωπαϊκή γλώσσα, περιγράφονται οι δύο βασικές μέθοδοι της επανασύνθεσης (εσωτερική και εξωτερική) και γίνεται αναφορά στους φωνητικούς νόμους που ερμηνεύουν τις σχέσεις μεταξύ φωνημάτων των επιμέρους ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Hεσωτερική επανασύνθεση εξετάζεται συστηματικότερα (σελ. 28-31) με παραδείγματα τα οποία καταδεικνύουν τη σειρά εφαρμογής ορισμένων βασικών φωνολογικών νόμων που ίσχυσαν στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής (διάκριση σε παλαιότερες και νεότερες συναιρέσεις, μεταξύ των οποίων μεσολαβεί η αποβολή του μεσοφωνηεντικού *s, διάκριση σε παλαιότερες και νεότερες αντεκτάσεις, μεταξύ των οποίων μεσολαβεί η τροπή α > η στην αττικοϊωνική). Στη συνέχεια, ύστερα από μια σύντομη αναφορά στις κυριότερες οικογένειες γλωσσών του κόσμου, περιγράφεται η ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών με αναφορά στη διάκρισή τους σε γλώσσες centum και satem, και δίνονται πληροφορίες για τις επιμέρους ομάδες και γλώσσες. (Στο υποκεφάλαιο για την ιταλική ομάδα ο συγγραφέας κάνει μια σύντομη αναφορά στη νεοελληνική κατωιταλική διάλεκτο και στις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για την προέλευσή της. Oι χρήσιμες αυτές πληροφορίες θα είχαν κανονικά τη θέση τους σε ένα κεφάλαιο για τις νεοελληνικές διαλέκτους, βλ. παρακάτω.) Aφού θιγούν ζητήματα όπως αυτό της κοιτίδας των Iνδοευρωπαίων, ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή της ινδοευρωπαϊκής, και κυρίως του φωνολογικού της συστήματος (χωρίς όμως να γίνεται αναφορά στη λαρυγγική θεωρία και στον πολύ διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει ζητήματα της ινδοευρωπαϊκής φωνολογίας· πρβ. Mπαμπινιώτης 1985, 74-85)· η περιγραφή του μορφολογικού συστήματος και ακόμη περισσότερο της σύνταξης είναι αναγκαστικά πολύ περιορισμένη.

Tο δεύτερο μέρος (σελ. 55-177) ξεκινά με τους κυριότερους φωνητικούς νόμους που διαμόρφωσαν την πρωτοελληνική γλώσσα από την ινδοευρωπαϊκή. Eπισημαίνεται ότι η διατύπωση (σελ. 58) «στον τύπο «»ῥεύσομαι το w -πρό συμφώνου- εμφανίζεται ως φωνήεν» μπορεί να οδηγήσει σε παρανόηση: το w σε αυτές τις περιπτώσεις ήταν και παραμένει ημίφωνο. Eπίσης, οι εξελίξεις των χειλοϋπερωικών φθόγγων της ινδοευρωπαϊκής (σελ. 59-60) δεν έχουν θέση μεταξύ των νόμων που διαμόρφωσαν την πρωτοελληνική, εφόσον -όπως δηλώνεται- τα σύμφωνα αυτά σε μεγάλο βαθμό διατηρούνται στη μυκηναϊκή. Στη συνέχεια παρουσιάζονται κριτικά οι απόψεις που διατυπώθηκαν για την προέλευση του προελληνικού υποστρώματος («παλαιά θεωρία του Kretschmer», «νεότερη θεωρία του Kretschmer», «θρακοϊλλυρική θεωρία του Georgiev»· σελ. 62-70)

--

Ομολογώ ότι το βιβλίο είναι μάλλον για προχωρημένους φιλόλογους, αρκετά δυσνόητο σε πολλά σημεία και κουραστικό στην απλή ανάγνωση, αλλά τα συμπεράσματα του έβγαιναν καθαρά.

Η ινδοευρωπαϊκή προέλευση είναι η πλέον λογική με βάση τα δεδομένα, φυσικά δεν μπορεί να ξέρει κανείς πριν τόσες χιλιάδες χρόνια, ποιος επηρέαζε ποιον. Η ανατολική μεσόγειος πάντως, αφ ενός διασχιζόταν με πλοιάρια, πολλές χιλιάδες χρόνια, αφ ετέρου είχαμε μετακινήσεις πληθυσμών και είναι λογικό να υπήρχε ένα σμίλεμα γλωσσών.

ΥΓ Τα σχόλια στο βιβλίο του καθηγητής Μπαμπινιώτη, ανήκουν στον φιλόλογο κ. Γιώργο Παπαναστασίου.